Janna Minderhoud
6 min read
De wachtlijsten voor oogheelkundige zorg zijn inmiddels opgelopen tot soms wel 18 maanden. Dr. Janna Minderhoud, oogarts in het Alrijne Ziekenhuis, zegt: "We hebben op dit moment te weinig capaciteit in de zorg om deze wachtlijsten te verkorten." Volgens haar kan artificial intelligence (AI) meer zorgcapaciteit genereren, zonder dat extra zorgpersoneel nodig is. Minderhoud heeft een algoritme ontwikkeld dat op basis van een fundusfoto kan screenen op diabetische retinopathie. “De eerste lijn kan deze screening uitvoeren. Zo kunnen we oogartsen en optometristen ontlasten.”
De oplopende wachtlijsten zijn een groeiend probleem in de zorg, ook bij de oogheelkunde. "Mensen kunnen gezondheidsschade oplopen als zij niet tijdig de juiste zorg krijgen. Dat zag ik eerder alleen in het buitenland", zegt Janna Minderhoud, die zo’n drie keer per jaar als waarnemend oogarts in de Caraïben werkt. "Momenteel zijn er in Nederland te weinig oogartsen om de problematiek rond de wachtlijsten op te lossen. Tegelijkertijd zien we ook dat een deel van de ziekenhuiszorg, ook in de eerstelijnszorg (via de huisarts) of anderhalvelijnszorg (bij optometristen) uitgevoerd kan worden. Maar het is lastig voor ziekenhuizen om deze zorg af te stoten. Ook bij huisartsen en optometristen is er namelijk onvoldoende capaciteit om deze zorg op te vangen." Volgens Minderhoud kan AI hier een oplossing bieden.
Gezonde netvliezen
Samen met twee technici heeft zij een algoritme (RetScan®) ontwikkeld dat op basis van een fundusfoto kan screenen op diabetische retinopathie. "Er zijn inmiddels meerdere algoritmes die dat kunnen", legt Minderhoud uit. "Deze zijn goed in staat ernstige retinopathie van milde gevallen te onderscheiden. Niet alle algoritmes zijn specifiek ontwikkeld om milde afwijkingen van gezonde netvliezen te onderscheiden. Daardoor moesten diabetespatiënten bij het gebruik van die algoritmes toch ieder jaar terugkomen voor screening. Dat is niet efficiënt." Minderhoud wilde daarom een algoritme ontwikkelen dat aansluit op de Nederlandse richtlijn en diabetespatiënten met gezonde netvliezen eruit kan filteren. "Deze patiënten hoeven we dan maar eens in de twee of drie jaar terug te zien."
Beetje sceptisch
Het algoritme is onafhankelijk gevalideerd en veilig bevonden om in te zetten binnen de triagestrategie in Nederland, aldus Minderhoud. In eerste instantie was zij wel een beetje sceptisch. "Ik vroeg me af wat zo’n algoritme zou kunnen toevoegen aan de oogheelkundige zorg. Maar bij het testen van RetScan® bij onze eigen ziekenhuispopulatie zag ik hoe goed het werkt. Let wel: het algoritme is nog steeds in ontwikkeling en wordt steeds beter. We leren veel van de validatiestudies en gebruiken deze data om het algoritme nog verder te optimaliseren. Inmiddels blijkt het algoritme zelfs beter in het detecteren van hele milde gevallen van diabetische retinopathie dan de huidige graders. En het algoritme detecteert soms afwijkingen die wij als oogarts helemaal niet zien. Daardoor werd ik zo enthousiast dat ik dacht: dit moeten we in de praktijk gaan brengen." Om dat voor elkaar te krijgen, is alleen het hebben van een algoritme niet voldoende, licht Minderhoud verder toe. "We moesten een digitale infrastructuur opzetten. Dat is het Digitaal Oognetwerk Nederland geworden. Met deze digitale infrastructuur wordt het mogelijk in de eerste lijn te screenen op oogziekten."
Verschuiving van zorg
Minderhoud heeft een jaar lang een pilot gedraaid met het Digitaal Oognetwerk Nederland in een grote huisartsenpraktijk. Die is heel positief verlopen. Maar geeft het screenen voor retinopathie bij diabetespatiënten niet juist meer werkdruk bij de huisarts? "Integendeel", vertelt Minderhoud. "Het algoritme filtert, indien autonoom inzetbaar, de diabetespatiënten met gezonde netvliezen eruit. Die foto’s hoeft een huisarts niet meer te beoordelen. Als er wel netvliesafwijkingen zijn, geeft het algoritme met zogenoemde heat maps precies aan waar die afwijkingen zich bevinden. De huisarts kan de patiënt vervolgens doorverwijzen naar een oogarts. En als een huisarts twijfelt, kan een oogarts vanuit het ziekenhuis inloggen. De oogarts kijkt dan mee met de foto’s en geeft advies op afstand." Een autonoom werkend algoritme zorgt dus voor meer ruimte bij zorgverleners. Minderhoud zegt: "Oogartsen, maar ook optometristen hoeven dan geen diabetespatiënten met gezonde netvliezen meer te screenen. Oogartsen kunnen zich meer focussen op complexere patiënten en ook optometristen hebben meer tijd voor de patiënten die fysiek gezien moeten worden. Denk aan mensen met droge ogen, moeilijk te corrigeren refractieafwijkingen en blefaritis. Zo verschuift de zorg waar mogelijk steeds meer van tweede lijn naar de anderhalvelijnszorg en de eerstelijnszorg. Zonder inzet van extra zorgpersoneel, maar met behoud van zorgkwaliteit."
“Het gebeurt nu zelfs dat mensen gezondheidsschade oplopen omdat zij niet tijdig de juiste zorg krijgen.”
Voordeel voor patiënten
Ook voor diabetespatiënten zijn er voordelen aan het screenen op retinopathie met het algoritme. "Zij krijgen de gebruikelijke zorg, maar hoeven minder vaak naar het ziekenhuis. In sommige regio's is het al mogelijk dat een oogarts meekijkt met foto’s die in de eerste lijn gemaakt zijn", legt Minderhoud verder uit. "Maar in veel regio's nog niet. Het gebeurt nu zelfs dat mensen gezondheidsschade oplopen omdat zij niet tijdig de juiste zorg krijgen."
Echt inpact maken
De pilot met het algoritme en de infrastructuur van het Digitaal Oognetwerk is dus positief verlopen. Hoe nu verder? Minderhoud zegt: "We willen een proof-of-concept-studie gaan draaien bij een groot screeningslaboratorium in Nederland. Als dat ook positief verloopt, kunnen we snel gaan opschalen. Mijn droom is dat een patiënt uiteindelijk bij de opticien op de hoek terecht kan. Niet voor het leveren van zorg, maar voor makkelijke toegang tot het maken van een fundusfoto." En er is meer. Minderhoud: "Als in de toekomst de screening op diabetische retinopathie in de eerste lijn plaatsvindt, hebben we de oogheelkundige zorg nog niet heel veel toegankelijker gemaakt. Als we dat willen bereiken, moeten we ook in eerste lijn gaan screenen op oogziekten waarvoor patiënten nu nog veel bij de oogarts komen. Zoals glaucoom of maculadegeneratie. Daarmee kunnen we echt impact maken."
Identificeren van hoogrisicopatiënten
Om dit te kunnen realiseren werkt Minderhoud samen met Het Oogziekenhuis en het Erasmus MC, die in een gemeenschappelijk project werken aan een algoritme voor glaucoom en een algoritme voor maculadegeneratie. "Het glaucoom-algoritme is erop gericht díe patiënten te identificeren die een hoog risico hebben om blind of slechtziend te worden door glaucoom. Dit algoritme willen we in de komende jaren in studieverband mee laten draaien met onze digitale infrastructuur om deze in de praktijk te valideren. Ook het algoritme voor maculadegeneratie zoekt naar hoogrisicopatiënten. Die kunnen dan in een vroeg stadium al leefstijladviezen krijgen aangevuld met vitamines op recept. Ik denk echt dat we hiermee iets moois kunnen neerzetten."
In de black box kijken
Minderhoud is blij met wat ze tot nu toe bereikt hebben. "Of het allemaal gaat lukken weet ik nog niet. Maar ik ben blij dat we in zes jaar zover gekomen zijn. Algoritmes die ingezet worden in de zorg zijn voor veel artsen toch wel een soort black box. Toen ik net met het algoritme ging werken, zag ik wel dat het goede uitslagen gaf. Maar ik wilde weten waar het algoritme die uitslagen op baseerde. Ik realiseerde me dat als we willen dat zorgverleners dergelijke algoritmes gaan gebruiken, we in die black box moeten kunnen kijken." Uiteindelijk heeft dit ertoe geleid dat het algoritme nu met heat maps op de fundusfoto’s aangeeft waar de afwijkingen zitten. "Door als arts goed samen te werken met de technici, zijn we tot een product gekomen waar zorgverleners echt vertrouwen in kunnen hebben. Een product dat hopelijk ook echt gebruikt gaat worden."
Tot slot zegt Minderhoud: "Mijn ideale toekomstbeeld is dat we gezamenlijk de oogheelkundige zorg zo gaan organiseren dat deze weer beter toegankelijk wordt en van hoge kwaliteit blijft. Ik hoop dan ook dat alle stakeholders waaronder zorgverzekeraars, het NOG, de academische centra en oogartsen, openstaan voor dergelijke vernieuwingen en innovaties om dit mogelijk te maken voor patiënten."
Wie is Janna Minderhoud? Dr. Janna Minderhoud is 38 jaar, samenwonend en heeft twee kinderen. Ze is opgeleid tot oogarts in het VU medisch centrum. Zij werkt nu bijna acht jaar als oogarts in het Alrijne Ziekenhuis. Tijdens een coschap Oogheelkunde in Suriname werd zij gegrepen door het vak. Zij is gepromoveerd op de epidemiologie, etiologie en zorg van oogziekten in Suriname. Ook in Nederland trekt het vak haar aan: de snelle ontwikkelingen, en de combinatie van poliklinisch en chirurgisch werk. Nog steeds probeert zij drie keer per jaar oogheelkundige zorg te leveren in het buitenland, met name in de Caraïben.